ουρανοξύστης

Πολυώροφο κτίριο με ύψος κατά πολύ ανώτερο από το μέσο όρο. Η ονομασία προέρχεται από τη μετάφραση του αγγλικού όρου sky-scraper. Ποικίλοι είναι οι λόγοι που, σε ορισμένες αστικές περιοχές, επέβαλαν την κατασκευή ο. Από τους πιο σημαντικούς είναι η στενότητα και το υψηλό κόστος των διαθέσιμων οικόπεδων: γίνεται, επομένως, κάθετη εκμετάλλευση του χώρου, που δεν είναι δυνατό να διατεθεί οριζόντια. Στην εφαρμογή αυτής της λύσης και στην κατασκευή κτιρίων ειδικού τύπου συνέβαλαν επίσης η σκοπιμότητα και η οικονομική ωφέλεια που προκύπτει από τη συγκέντρωση σε μεγάλες ομάδες των χώρων που προορίζονται για παρεμφερείς δραστηριότητες και από τη δυνατότητα μιας πιο ορθολογιστικής αξιοποίησης των κοινόχρηστων εγκαταστάσεων. Σε μερικές περιπτώσεις, η κατασκευή ενός ο. επιβλήθηκε και για διαφημιστικούς ακόμα σκοπούς. Βασικής, πάντως, σημασίας προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση των ο. αποτέλεσαν η εξέλιξη των μεταλλικών κατασκευών και η κατασκευή που ανελκυστήρα ασφάλειας. Η αξιοποίηση του χώρου που προσφέρεται από τον ο. τείνει γενικά να τον καταστήσει μια αυτόνομη και αυτάρκη οντότητα, προκύπτοντας έτσι μια εξειδικευμένη και διαφοροποιημένη διάρθρωση για κάθε συγκρότημα. Είναι όμως δυνατόν, σε γενικές γραμμές, να καθοριστούν σχηματικά τα ακόλουθα: στους υπόγειους χώρους τοποθετούνται όλα τα μηχανήματα των μόνιμων εγκαταστάσεων, διαμορφώνονται σταθμοί αυτοκινήτων, εργαστήρια, και αποθήκες. Το ισόγειο και οι πρώτοι όροφοι χρησιμοποιούνται για δημόσια γραφεία, μεγάλα καταστήματα, κινηματογράφους και άλλους χώρους συγκεντρώσεων. Ακολουθούν ιδιωτικά γραφεία και πιθανόν πολυτελή διαμερίσματα, ενώ στους τελευταίους ορόφους, όπου πολλές φορές κατασκευάζονται μεγάλοι εξώστες και βεράντες με κρεμαστούς κήπους και πισίνες, βρίσκονται συνήθως μεγάλα εστιατόρια, αίθουσες συγκεντρώσεων και χορού. Πολύ συχνά η στέγη χρησιμοποιείται ως χώρος στάθμευσης ελικόπτερων. Κάθε ομάδα ορόφων του ο. εξυπηρετείται από πολυάριθμους ανελκυστήρες, η μέση ταχύτητα των οποίων είναι δυνατόν να υπερβαίνει τα 200 μ. ανά λεπτό. Οι υπόλοιπες εγκαταστάσεις –πυρασφάλεια, ύδρευση, θέρμανση, κλιματισμός, ταχυδρομική υπηρεσία (με διανομή δια πεπιεσμένου αέρα), απομάκρυνση απορριμμάτων– είναι αρκετά πολύπλοκες, όχι μόνο γιατί τις επιβάλλει το μέγεθος του κτιρίου, αλλά κυρίως γιατί συγκεντρώνεται όγκος ποικίλων απαιτήσεων. Οι πρώτοι ο. κατασκευάστηκαν στις ΗΠΑ περίπου στα τέλη του περασμένου αιώνα και εδώ και αρκετές δεκαετίες, αν και με βραδύ ρυθμό και σε περιορισμένη κλίμακα, τα τεράστια αυτά κτίρια έχουν διαδοθεί και σε άλλες χώρες. Η κατασκευαστική τεχνική χρησιμοποιούσε στην αρχή αποκλειστικά σιδερένιους σκελετούς, αργότερα όμως, με την εξέλιξη του οπλισμένου σκυροδέματος (μπετόν αρμέ) εφαρμόστηκε κυρίως το τσιμέντο. Σήμερα επικρατεί τάση επιστροφής σε μεταλλικά, κατά μεγάλο μέρος, κτίρια, τα οποία είναι ελαφρότερα και κατασκευάζονται ταχύτερα. Ο όγκος των φορτίων και ο κίνδυνος των καθιζήσεων, καθιστούν πάντοτε τη θεμελίωση του ο. ιδιαίτερα δύσκολη και πολύπλοκη, καθώς συχνά απαιτείται εκτεταμένη συμπίεση του εδάφους σε μεγάλο βάθος ή και ενέσεις σκυροδέματος. Οι πρώτοι ο. μιμήθηκαν τα αρχιτεκτονικά πρότυπα της εποχής τους, γεγονός που οδήγησε σε λανθασμένη μορφολογική έκφραση, εφόσον το νέο αυτό είδος κτιρίου είχε και εντελώς νέα κλίμακα. Η προσπάθεια να δανειστεί στοιχεία από την αρχιτεκτονική παλαιότερων εποχών ήταν καταδικασμένη. Σήμερα υπάρχουν αρκετά πετυχημένα παραδείγματα ο., οι οποίοι έχουν αποβάλει τα επίθετα αρχιτεκτονικά στοιχεία και έχουν αποκτήσει μια καθαρά δική τους, καινούργια, αρχιτεκτονική μορφολογία. Το κτίριο της Εμπορικής Τράπεζας στη Φρανκφούρτη, ύψους 259 μ. αποτελεί έναν απο τους ψηλότερους ουρανοξύστες στην Ευρώπη. Οι πρώτοι ουρανοξύστες κατασκευάστηκαν στη Νέα Υόρκη στο τέλος του 19ου αι.

* * *

ο

πανύψηλο πολυώροφο οικοδόμημα.

[ΕΤΥΜΟΛ. < ουρανο-* + ξύνω. Απόδοση στην ελλ. τού αγγλ. skyscraper (πρβλ. γαλλ. gratte-ciel)].